Gebaseerd op: Groene Leugens: duurzaamheid als verkooptruc (Kathrin Hartmann)
Greenwashing… Het doet ongetwijfeld een belletje rinkelen. Winstgevende business in een groen jasje hullen terwijl je als bedrijf eigenlijk grote problemen veroorzaakt voor mens en milieu.
Dat bedrijven zichzelf wel eens groener voorstellen dan ze in realiteit zijn, dat weten we. Dat ondernemingen soms leugens verspreiden om hun producten aan de man te brengen, is één ding. Dat heet reclame. Maar de omvang en schaamteloosheid van greenwashing is werkelijk weerzinwekkend. Het ergste van al: het zet ons als consument vaak aan om net méér te kopen, en ons daarbij het gevoel te geven dat we ook nog eens iets goed doen voor de planeet. Een schone schijnwereld.
Dat alles maakt Kathrin Hartmann in haar confronterende boek “Groene Leugens” pijnlijk duidelijk. Overal waar je kijkt, hanteren bedrijven en merken de term duurzaamheid ongegeneerd als verkooptruc. Als consumenten willen we deze groene leugens maar wat graag geloven. Want willen we niet allemaal groener leven, zolang we maar niet onze consumptie hoeven aan te passen?
Met WOP! willen we af en toe zo’n situatie aan de kaak stellen. Zeg maar: een greenwasher in de kijker zetten. Jullie als consument even wakker schudden en stimuleren om te gaan voor écht duurzame keuzes. En vooral: om eens vaker iets te laten liggen. Want dat horen we heel zelden. Lifestyle magazines, testorganisaties, trendwatchers, blogs over ‘duurzame consumptie’, … zelfs certificeringsintanties en keurmerkorganisaties doen vaak niets anders dan grote ondernemingen een smetteloos imago verschaffen. Liever kooptips geven dan advies over consuminderen, want dat brengt natuurlijk niets op. Benieuwd? Lees dan zeker verder. Let op: je wordt hier niet zo vrolijk van. Maar we sluiten af met een optimistische boodschap!
Hoe zit dat met die groene leugens en waarom is daar zo weinig weerstand tegen?
Bedrijven stellen de zelf veroorzaakte problemen vaak voor als een gevaar van buitenaf. Alsof armoede, kinderarbeid of klimaatverandering raadselachtige en onafwendbare natuurrampen zijn, en niet de logische gevolgen van de bedrijfsvoering van machtige en rijke concerns zelf. Nog een heel klein stapje, en we zitten bij verdringing…
En dat is net waarom greenwashing zo goed functioneert. Als inwoners van westerse consumptiemaatschappijen horen we graag dat alles bij het oude kan blijven. En dat het zelf wel eens door onze eigen extravagante manier van leven zou kunnen zijn waardoor de wereld vooruitgeholpen wordt. En zo lijkt de burger zich intussen neergelegd te hebben bij zijn economische rol als verbruiker, heeft zijn engagement vervangen door de notie van ‘ethische consumptie’ en consumeert opgewekt verder – wat moet hij ook anders?
Op die manier worden de structurele oorzaken verdoezeld, namelijk het kapitalisme dat met zijn groeidwang, zijn honger naar grondstoffen en zijn machtige megabedrijven werkelijk onophoudelijk onrecht en verwoesting produceert. Goedkoop produceren en duur verkopen.
En zo… is die alom verkondigde duurzaamheid vaak verveld tot een aardiger woord voor de instandhouding van het systeem… Maar laat ons dat even concreet maken met een voorbeeld.
Greenwasher in de kijker – Nespresso
Nespresso krijgt van ons de twijfelachtige eer om als eerste, evidente voorbeeld te dienen. Toonbeeld van absurditeit in een wereld vol groene leugens. Een overbodig, veel te duur koffiesysteem dat jaarlijks zo’n 10.000 ton afval oplevert, hulpbronnen verkwanselt voor de catastrofale fabricage van aluminium, kleine boeren in het Zuiden uitbuit en er dan toch in slaagt om niet alleen het keurmerk ‘ecologisch verantwoord’ te krijgen maar zelf aangeprezen te worden als weldaad voor mens, natuur en klimaat. Hoe kan dat en hoe zit dat nu juist?
Nespresso… een buitengewoon koffiesysteem bestaande uit een bonte verzameling van aluminium capsules met de ‘aromatische profielen’ ‘intens’, ‘evenwichtig’ en ‘bloem- en fruitachtig’. En met een verzameling aan bijhorende accessoires waaronder de espressokopjes met dezelfde vorm als de capsules en capsulehouders waarin de bontmetalen capsules fraai uitgestald kunnen worden voordat ze na gebruik bij het afval belanden. Over de prijs hebben we het dan nog niet gehad: een kilo koffie in capsules kost ruim tachtig euro. Daarmee is Nespresso de duurste koffie ter wereld.
Een kind weet dat de productie van aluminium één grote milieucatastrofe is: aluminium wordt gemaakt van bauxiet, en om dat te winnen worden in Australië, Brazilië, Guinee en Indonesië reusachtige regenwouden gerooid. Wil je uit bauxiet een ton aluminium produceren, dan is daar evenveel stroom voor nodig als een tweepersoonshuishouden in vijf jaar gebruikt. De aluminiumproductie is verantwoordelijk voor drie procent van het wereldwijde stroomgebruik. Daarvoor worden monsterlijk grote stuwdammen en waterkrachtcentrales gebouwd op het grondgebied van de oorspronkelijke bewoners van de betreffende landen. Per ton aluminium ontstaat soms wel zes ton giftig rood slib, dat in open bekkens wordt opgeslagen, tot het komt tot dambreuken. Dan stromen de bijtende slibmassa’s over nederzettingen en velden. Grondwater en bodem worden zo vergiftigd met zware metalen als lood, cadmium en kwikzilver. Zo verandert de mens met zijn slimme uitvindingen de wereld en bouwen we aan de toekomst…
En wat doet Nespresso? Die slaagt er in om dit niet bijzonder fraaie verhaal te verkopen als ware het ontwikkelingshulp. Als we de website bezoeken, lijkt het wel of we per ongeluk bij de Verenigde Naties beland zijn. “Omdat koffie een positieve impact kan hebben”, staat er onder de rubriek “onze waarden” te lezen. “De kracht van koffie benutten om het land te regenereren, ecosystemen helpen te herstellen en veerkracht op te bouwen tegenover klimaatverandering.” Huh? Nespresso ontwikkelde een eigen duurzaamheidsvisie waar in ze streven naar “verantwoord beheer” van het aluminium, waarbij sterk zou ingezet worden op de inzameling van de gebruikte capsules. Maar geen mens die er controle over heeft hoeveel er uiteindelijk in het gewone afval terechtkomt, ook Nespresso zelf niet. En niemand die weet hoeveel gerecycled aluminium Nespresso eigenlijk gebruikt.
Daarnaast wil Nespresso ook streven naar “duurzame aluminiumproductie”, samen met een aantal grote aluminiumproducenten. Grote concerns die milieuvervuiling en schending van mensenrechten verweten worden… Ze maken samen met even dubieuze “eco-fanaten” als BMW, Audi, Coca-Cola en Jaguar deel uit van het Aluminium Stewardship Initiative (ASI), dat tot doel heeft de waardeketen van aluminiumgebruik te certificeren. Lijkt bijzonder lovenswaardig op het eerste zicht, maar bij veel van dit soort “stewardships” (we kennen die ook voor palmolie, voor visserij, voor aquacultuur, …) heeft het toch erg veel weg van een mooie verpakking met weinig inhoud. Opmerkelijk: dezelfde spelers zitten in het bestuur van dit ASI, en ze bepalen dus makkelijk zelf de spelregels.
Verder is het opvallend dat het bij deze duurste koffie ter wereld slechts in beperkte mate over biologisch verbouwde of via fair trade verhandelde koffie gaat. Al doen ze het wel zo klinken, via hun zelf opgezette programma “Nespresso AAA Sustainable Quality”. De naam heeft iets geruststellend. De koffietelers en hun gezinnen op de foto’s van de Nespresso-website glunderen om het harst. Nespresso claimt 120.000 koffieboeren “te bevrijden uit de armoede”. Die ruimhartige betrokkenheid verbleekt meteen als je weet dat Nespresso de koffieboeren jarenlang een bedrag per kilo exportkoffie betaalde dat beneden de wereldmarktprijs voor koffie lag. Een bedrag waarvan een gezin onmogelijk kan leven. Je moet het maar verkocht krijgen.
Voor het schrijven van deze blog hebben we het internet afgezocht naar de meest recente info over Nespresso en zijn duurzame claims. Uiteindelijk kwam het boek van Groene Leugens al in 2018 uit, en kon er natuurlijk in die periode veel veranderd zijn? Even twijfelden we zelf om het voorbeeld van Nespresso te behouden, want het klinkt allemaal zo overtuigend mooi als je hun website erop naleest. Maar is dat nu niet net de grote valkuil? En hoe je het ook draait of keert: was het ecologisch en sociaal gezien niet veel beter geweest als Nespresso simpelweg niet op de markt gebracht was? Ja, daar is eigenlijk geen twijfel over. Maar zulke vragen worden in de duurzaam gecertificeerde geavanceerde consumptiemaatschappij nu eenmaal niet gesteld. Integendeel: alles draait er eerder om dit soort tegenstrijdigheden te overwinnen. Het is veel effectiever om te investeren in dure greenwashing campagnes en zich voor te doen als redder van het klimaat en de mens door links en rechts een verwaarloosbare fractie van het kapitaal te investeren in schijnbaar mooie initiatieven, want daarmee wordt je als bedrijf geprezen in plaats van lastig gevallen door strenge politieke maatregelen of weerstand vanuit de maatschappij.
Helaas is Nespresso geen bizar, op zichzelf staand geval. Alles wat ooit onder de noemer ‘schade en schande’ viel, geldt nu als wereld reddende zaken. Tonijn, grote auto’s, formule I, bontjassen, groente uit Zuid-Spanje, biobrandstof, palmolie, steenkool, stuwdammen, aardolie uit het Noordpoolgebied – van dit alles bestaat tegenwoordig ook een ‘duurzame’, ‘groene’ of ‘verantwoorde’ versie.
Hoop?
Dit hele verhaal doet je wellicht zowat aan alles twijfelen, en hoop op beter verliezen. Zijn we echt zo cynisch geworden dat we ons hebben neergelegd bij de ellende in de wereld? Doen we liever aan blinde bescherming van ons eigen bezit? En bekruipt jou ook het gevoel ‘in mijn eentje kan ik daar toch niets aan doen’?
Niets van! Zeker, niet iedereen kan in zijn eentje een groot bedrijf voor de rechtbank dagen of de wereld rond reizen en misstanden aan het licht brengen. Maar we hebben elkaar en er bestaan in de hele wereld talloze initiatieven om groene leugens aan te klagen. Mensen die met hun strijd om rechtvaardigheid moed en hoop geven. Wie het beste wil voor de wereld, mag zich niet medeplichtig laten maken. Als eerste moeten we ophouden die groene leugens te geloven. Gezond kritisch blijven, ons informeren en anderen op hun beurt informeren. Elke dag kunnen we kiezen om kritisch te kijken naar wat we kopen en vooral: om te consuminderen, te hergebruiken, te herstellen, te weigeren. Kiezen voor een positieve mondialisering die verder gaat dan groei, het vergaren van kapitaal en uitbuiting van mens en natuur.
Getriggerd?
Het boek “groene leugens” is te koop in onze verpakkingsvrije winkel Bokaal. Een mooi geschenk voor de eindejaar periode? Maar hij is er ook te leen, want ook lenen is consuminderen.
Spring dus zeker eens binnen. We hebben duurzame koffie. Geen groene leugen, maar onverpakt, bio en rechtstreeks ingekocht bij een landbouwcoöperatie in Honduras. We vertellen je graag het verhaal.
