Begin 2021 werd ook in Tielt de “nieuwe blauwe zak” geïntroduceerd, de P+MD zak. Sinds 1 januari mag je alle huishoudelijke plastic verpakkingen, dus ook soepele plastic zoals folies en zakken en harde plastic zoals potjes en bakjes, bij het PMD sorteren (ook al in de oude zakken die je nog liggen had). We gaan ervan uit dat dat een goeie zaak is voor het milieu – want meer sorteren betekent meer recycleren. Maar is dat wel zo? Wordt het sorteerproces niet veel complexer met heel wat extra onbruikbare afvalstromen tot gevolg? Afval. Plastic. Je kan het al raden: het ligt WOP! na aan het hart.
Een aantal studies en reportages maakte ons toch erg bezorgd. In de PANO reportage van september 2019 bv werden heel wat vragen gesteld bij het hele recyclage gebeuren. Het hoera-verhaal van de recyclage werd doorprikt: slechts een deel van alle ingezamelde plastics worden werkelijk gerecycleerd, heel wat afval wordt naar het buitenland geëxporteerd (en is daar vaak niet meer welkom), en dan hebben we het nog niet over de problematiek van bv. zwerfvuil. Maar er werd ook gesproken over beterschap in de toekomst. Zou er het afgelopen jaar al iets veranderd zijn? Wij vonden het alvast heel belangrijk om dit nog grondiger uit te zoeken, en proberen zicht te krijgen op elke stap in het proces.
We begonnen dus lokaal en probeerden uit te zoeken wat er nu eigenlijk precies gebeurt eenmaal de P+MD zak aan onze deur in Tielt vertrekt. We namen daarvoor contact op met IVIO (de intercommunale die instaat voor het ophalen), PreZero Evergem (het sorteerbedrijf waar onze P+MD in 14 fracties gesorteerd wordt) en Fost Plus (de organisatie die overkoepelend verantwoordelijk is voor de inzameling en recyclage van huishoudelijke verpakkingen in België). Bij PreZero werden we door de site manager (Frank Schepers) al snel uitgenodigd voor een bezoek met rondleiding: die kans lieten we niet liggen! De manager stond ons op 15 januari uitgebreid te woord en wat we zagen op deze gloednieuwe site, was indrukwekkend.
Beginnen bij het begin: waarover gaat het? Wat is P+MD?
PMD kennen we allemaal. Het is de afkorting voor de afvalfractie die bestaat uit plastic flessen en flacons, metalen verpakkingen en drankkartons. Maar sinds kort (in Tielt vanaf begin dit jaar) worden de P+MD zakken ingevoerd. Die plus slaat er op dat er nu meer soorten plastic dan enkel flessen en flacons toegelaten worden; met name soepele plastic zoals folies en zakken en harde plastic zoals potjes en bakjes. Dit met als doel de sorteerregels voor pmd-afval te vereenvoudigen om zo meer materialen te kunnen recupereren, grondstoffen te sparen en de hoeveelheid restafval te verminderen.
PreZero: een sorteerbedrijf voor huishoudelijk P+MD
De site van PreZero in Evergem is een sorteerbedrijf. Zij sorteren in opdracht van Fost Plus. Fost Plus blijft de eigenaar van alle materiaal. Het sorteren is slechts een deel van het volledige proces in het totaalverhaal, dat begint met het ophalen aan onze deur en eindigt met het ontwikkelen van nieuwe producten uit gerecycleerd materiaal.
PreZero Evergem zal uiteindelijk een aanzienlijk volume van alle P+MD van België sorteren. Op termijn kan dat met een capaciteit van 100.000 ton per jaar; de helft van de ongeveer 200.000 ton huishoudelijke P+MD die jaarlijks in België opgehaald wordt. Al is dat een moeilijke inschatting, want dit kan sterk fluctueren. Ten gevolge van Corona en de sluiting van de horeca, is er bv een enorme opstoot aan huishoudelijk P+MD merkbaar momenteel. De twee andere Belgische bedrijven die gelijkaardige activiteiten (zullen) uitvoeren, zijn in handen van Indaver en Suez.
Het gaat in alle drie de gevallen over huishoudelijk P+MD. Daarnaast is er natuurlijk ook nog heel wat P+MD uit bedrijven. Dit zit momenteel nog niet onder de Fost Plus koepel. Hoewel het materiaal op zich identiek is aan dat van huishoudens, gebeurt de verwerking niet volgens hetzelfde protocol en de inzameling niet op dezelfde manier. Huishoudelijk P+MD wordt ingezameld via de intercommunales, terwijl het materiaal afkomstig van bedrijven door private ondernemingen zoals Suez, Renewi en Vanheden wordt opgehaald en verwerkt. Als hier op langere termijn toch bedrijfsmateriaal gesorteerd zou worden, dan kan dat perfect maar zal dat strikt gescheiden gebeuren. Elke stroom wordt namelijk heel sterk gemonitord en opgevolgd, in elke fase van het proces. Samplen en monitoren gebeurt dagelijks, en op deze site zijn twee fulltime kwaliteitsmedewerkers aan de slag.
Wacht, nog even terugspoelen.
Wat is er al met de PMD zak gebeurd alvorens hij in Evergem aankomt? Dan is hij natuurlijk eerst en vooral al door de vuilniswagens opgehaald. De beladers van die wagens doen een eerste controle, visueel en op basis van het gewicht. Het begint dus eigenlijk bij onszelf en een correct gevulde zak. In de vuilniswagen worden de zakken al voor een stuk gescheurd en zakt al een deel van de resten vloeistof naar de bodem van de wagen, waar dit percolaat opgevangen wordt. De wagen rijdt naar een overslagstation, waar alles overgeladen wordt in grotere camions. Die rijden uiteindelijk naar PreZero om de zakken te lossen in een grote hal. Alvorens dat kan, vindt er voor elke vracht een ingangscontrole plaats: wordt daar een fout vastgesteld, dan zit het risico er in dat de hele vracht wordt afgekeurd en misschien zelf nooit meer gerecycleerd wordt. Goed sorteren is dus van bijzonder groot belang, niet alleen voor jouw individuele zak, maar voor de hele vracht waarin ze meegaat. En je kan het natuurlijk al raden: elk van die tussenstappen houdt ook een risico op materiaalverlies in.
Een moderne installatie die tot 14 zuivere fracties sorteert
Op het moment dat wij de site bezoeken, is het er een enorme bedrijvigheid om de opstart voor te bereiden en de laatste installaties op punt te stellen voor de officieel in productie gaan vanaf 8 februari.
Dit is de meest technologische en moderne sorteerinstallatie op dit moment. Tot november vorig jaar kon geen enkele installatie eigenlijk P+MD verwerken conform het nieuwe bestek van Fost Plus. Het verhaal rond dat bestek is zo’n 3 jaar geleden gestart en is gebaseerd op kwaliteitsspecificaties in de recyclage (de volgende stap, na het sorteren). Zo wordt een zuiverheidsgraad van gemiddeld 97% vooropgesteld voor polymeren. PreZero tekende in op dat bestek en bouwde in die context deze site. Hier zullen 14 verschillende fracties finaal uitgesorteerd worden. Het streefdoel? Van alles wat binnenkomt, eindigt 95% in een recycleerbare stroom. Maximum 5% blijft dus over als “residu”.
En dan nu… een beetje technisch
We kregen een exclusieve rondleiding van Jonathan, de rechterhand van manager Frank. In de verwerkingsinstallatie zelf mochten we geen foto’s nemen. Maar als je een goed beeld wil krijgen van het hele proces, bekijk dan dit korte filmpje van de Prezero sorteerinstallatie in Zwolle. Het gaat in Nederland om ietwat andere stromen en normen, maar het hele proces is verder identiek aan dat in Evergem.
Van het hele sorteerproces, gebeurt 75% door zelflerende machines (waarvan de parameters weliswaar door mensen worden ingesteld). Nadat de zakken in een ontvangbak volledig zijn opengescheurd, komt alle materiaal op een lange transportband, die de werkelijke sorteerinstallatie ingaat. Daar worden de grote materialen eerst van de kleine gescheiden, waarna alles een soort stofzuiger passeert: die scheidt de folies van alles wat zwaarder is. Volgende stap? Een magnetisch veld dat de metalen uit de stroom haalt. Enkel aluminium, dat niet makkelijk gemagnetiseerd kan worden, ondergaat nog een afzonderlijke stap over een sterk stroomveld. Dan blijven nog de tetrabriks en al die verschillende fracties en types plastic over… Die passeren niet minder dan 27 machines die gebruik maken van nabije infraroodtechniek. Hier worden telkens bepaalde frequenties uitgestuurd die door het materiaal weerkaatst worden: elk type materiaal weerkaatst op een ietwat andere manier, en kan zo van de andere materialen onderscheiden worden. Eén zo’n infrarood apparaat kost €250.000… Begin maar te tellen. De hele site zal zo’n 40 miljoen euro gekost hebben.
Aan het einde van de rit volgt het menselijk werk: elke shift van 8,5u staan 22 mensen aan de band om het nasorteerwerk uit te voeren; 66 mensen aan het werk per etmaal dus. Zij corrigeren materialen die fout terecht zijn gekomen: ofwel worden deze terug naar af gestuurd, ofwel zijn ze niet recycleerbaar en worden ze afgevoerd voor verbranding. “Als er met een product echt niets meer te doen is, dan is verbranden zeker een goeie oplossing”, vertelt de manager ons. Bij verbranding kan via warmtekrachtkoppeling heel wat energie opgewekt worden. Die kan op het net gestoken worden of bv benut worden voor het aanmaken van waterstof… En dan komen we bij wat misschien wel dé toekomst zal zijn voor onze mobiliteit: auto’s op waterstof. Maar dat is weer een ander verhaal ;).
Je kan je wel inbeelden dat dit hele proces heel wat energieverbruik vergt. Er zijn echter veel inspanningen geleverd om warmte te recupereren (bv voor de verwarming van de kantoorgebouwen), restenergie te benutten en zonnepanelen te leggen. Toch eisen sorteren en recycleren heel wat energie. Denk ook maar aan al het transport wat er bij komt kijken.
Een paar materialen uitgelicht
Tetrabriks? Kunnen die écht opnieuw gebruikt worden? Ja. Technisch zijn ze perfect te scheiden. Via een verdampingstechniek wordt eerst de paraffine laag losgeweekt. Dat kan herbestemd worden bv voor het maken van kaarsen. Daarna kunnen ook karton en aluminium van elkaar gescheiden worden. Dat gebeurt echter niet in deze sorteerinstallatie, maar pas in een later stap van het recyclage proces.
Niets is wat het lijkt. Kijk eens naar onderstaande foto’s: op elke foto zie je telkens 2x een gelijkaardige verpakking. Twee maal hetzelfde, niet? Toch niet. Telkens mag de linkse verpakking niet en de rechtse wel in de P+MD zak. Deze keer heeft dat niets met het materiaal op zich te maken, maar wel met de inhoud. Zie je het symbooltje voor “corrosief materiaal” op de linkse verpakking? Dit kan gevaarlijk zijn voor de medewerkers in de sorteerinstallatie. Hetzelfde geldt voor verpakkingen met symbolen voor “giftig” of “schadelijk op lange termijn”.
En wat hoort nog niet in de PMD zak? Risicovolle materialen voor de installatie zijn bv. siliconetubes, verpakkingen van motorolie of batterijen. Ook Tipp-ex rollers of cassettebandjes gooi je best niet in de P+MD zak: de lange linten kunnen voor vervelende verstoppingen zorgen.
En wat na het sorteren?
Aan de poort van de PreZero site in Evergem vertrekken dus binnenkort 14 zuivere fracties, in grote hoeveelheden. Die worden opgehaald door recyclagebedrijven. Fost Plus organiseert overkoepelend de contracten met die bedrijven. Waar mogelijk wordt gezocht naar bedrijven dicht bij, zoveel mogelijk in België. Maar vaak gaan deze stromen ook naar Frankrijk, Duitsland of verder weg. Alles blijft weliswaar sterk geauditeerd. Op het vlak van die audits en het hele controleproces in elke schakel van de keten, is er een duidelijk verschil tussen Fost Plus als sterk gecontroleerde overheidsorganisatie, en privé spelers zoals Suez of Renewi. Die laatsten zitten op de vrije handelsmarkt, en vermoedelijk zijn het vooral ook die spelers die grote hoeveelheden afval blijven exporteren naar verre landen, waar de controle over milieu- en sociale impact veel minder ver gaat.
Het ligt de manager van de site in Evergem duidelijk na aan het hart wat er verder met deze materialen gebeurt. Voor meer inzicht, verwijst hij ons verder door naar Fost Plus. Desalniettemin licht hij al een tipje van de sluier: ja, het klopt dat heel wat van de meest kwaliteitsvolle polymeer granulaten (de zuivere gerecycleerde plastickorrels) hopeloos liggen te wachten op een nieuw gebruik. Maar zolang het produceren van nieuw plastic uit ruwe aardolie goedkoper blijft dan het werken met recyclaten, loopt dit hele verhaal hier vast. De oplossing? Die is eigenlijk heel eenvoudig: taxeer producten uit ruwe aardolie, en beloon het werken met recyclaten. Lobbywerk, gebrek aan politieke moed, schrik voor het verlies van jobs of inkomsten via accijnzen op bv diesel, vormen voorlopig een moeilijk te overwinnen hindernis.
Conclusie van dit verhaal?
Uit deze eerste stap in onze zoektocht concluderen we: de P+MD zak biedt zeker nieuwe mogelijkheden; er is de afgelopen jaren enorme vooruitgang geboekt in de technieken om ons afval te scheiden in heel wat zuivere fracties die allen gerecycleerd kunnen worden. Kunnen. Want een aanzienlijk deel van die fracties blijft aan het einde van de rit voorlopig onbenut. Daar staan niet alleen praktische belemmeringen maar vooral lobbywerk door de plasticindustrie en ontoereikend beleid in de weg.
Wat kunnen jij en ik intussen doen? Probeer het afval dat je aanbiedt in de PMD zak zo zuiver mogelijk te houden. Prop geen ander materiaal in de plastic verpakkingen, probeer het materiaal proper aan te bieden, scheid folies van plastic trays, etc. En wil je echt iets aan de afval overbelasting van onze planeet doen? Begin dan aan de bron: koop verpakkingsvrij, laat nodeloos verpakte zaken maar liggen, en hergebruik zelf je materialen. Want recyclage alleen zal het probleem niet oplossen, en tot op vandaag blijft de plasticproductie verder groeien en belandt er elke minuut een vrachtwagen plastic in zee… Elke minuut. Elke minuut.